Deyim nedir, özellikleri nelerdir?

Deyimler edebiyatın önemli bölümlerinden bir tanesi olup, özellikle hayatımızda sıklıkla kullanmış olduğumuz edebiyat terimlerden bir tanesidir.  Edebiyattaki yeri oldukça önemli olan deyimler edebiyatın olmazsa olmazlarındandır. Özellikle kullanmış olduğumuz Türkçe de o kadar çok deyim vardır ki sürekli olarak güncellenen “Deyimler Sözlüğü” bulunmaktadır. İlk olarak Deyim nedir? Tanımını yaptıktan sonra deyimlerin özellikleri nelerdir maddeler halinde bakalım:

Deyim nedir?

Deyim edebiyatta veya dil biliminde anlatmış olduğu kavramları hoş bir anlatımla sergileyen çoğu zaman gerçek anlamlarından ayrı anlamlarda kullanılan ve belli bir söz dizimi içerisinde yer alan kalıplaşmış sözcükler topluluğuna veya cümlelere verilen isimdir.

Deyim ne demektir, özellikleri nelerdir?

-Deyimler en çok karıştırılan konulardan bir tanesidir. Özellikle Atasözleri ile bazı benzer taraflarının olması münasebetiyle özellikle öğrenciler tarafından sıkça Atasözleri ile karıştırılan konulardan bir tanesi olmuştur. (Yazımızda ayrıca atasözlerinden ayrılan bazı hususlara da değinilecektir)

-Deyimler iki veya daha fazla sözcükten oluşmaktadır.

-Duygu ve düşünceleri dikkat çekecek biçimde anlatmaktadır.

-Genel olarak ad, zamir, belirteç, eylem görünüşlü yapılardır.

-Deyim sözcüğü Türkçe bir sözcüktür.

-Deyimler kalıplaşmış bir sözcük dizimi olduğu için kesinlikle içeriğinde bulunan bir sözcük değiştirilemez ve yerine başka bir sözcük yani eşanlamlı yakın anlamlı bir sözcük getirilemez. Eğer getirilir ise bu bir anlatım bozukluğu doğurur. (Atasözleri ile ortak bir özellik)

-Deyimler özlü ve kısa yapılı cümlelerdir (Atasözü ile ortak bir özellik)

-Deyimler herhangi bir kavrama çekicilik kadar ve çekici şekilde belirtir

-Deyimlerin gerçek anlamları bütününden çıkan anlamlarından farklı değildir.

-Her ne kadar deyimlerde sözcükler değiştirilemez ise de özellikle zamirler ve çekim ekleri kişilere göre değişebilmektedir.

-Deyimler bir ülkenin veya bir toplumun kültürel mirasıdır. Bütün topluluklarda yaşamdan kültürden izler barındırır.

-Deyimlerde kelimeler değiştirilemeyeceği gibi aynı zamanda kelimelerin yerleri de değiştirilemez.

-Bazen deyimler farklı yerlerde farklı bölgelerde farklı sözcüklerle söylenebilmektedir.

-Mecazi anlamda veya gerçek anlamı dışında kullanılan deyimler karşılık gelen veya eşanlamlı sözcükler ve aynı dil bilgisi biçimiyle başka bir dile çevrilemez iseler de gerçek anlamları ile kullanılan deyimler başka dillere çevrilebilmektedir.

Deyimlerin atasözlerinden farkı ve ortak özellikleri-tarafları nelerdir?

Bu konu biraz daha detay gerektiren bir konu olması sebebiyle daha genel bir anlatımla başka bir yazımızda verilmiştir.

-Atasözlerinin amacı yol göstermek, nasihat vermek, öğüt vermek veya ders vermek olmakla birlikte deyimlerde bu konu ön palanda değildir. Amacı herhangi bir kavramı veya cümleyi çekici bir biçimde belirtmektedir.

-Deyimler atasözleri gibi dilin ortak kullanımına girme durumu son derece yüksektir.

-Her iki kavramın tanımına giren söz öbekleri bulunabilmektedir.

-Atasözleri ilk kullanıldıklarından yıllar sonra dile girmiş çok uzun cümleler iken deyimlerin geneli ise çok kısa cümlelerdir.

-Hem deyimlerde hem de atasözlerinde kelimelerin yerleri değiştirilemez ve yerlerine başka kelimeler getirilemez. (Ortak özellik)

-Deyimler ve Atasözleri biçimsel yönden birbirlerine çok benzerler (Ortak özellik)

-Deyimler bir kalıp ve anlatıma yardımcı ve pekiştirici özellikte iken, Atasözleri başlı başına bir cümledir. (Ayrı özelliklerinden bir tanesidir, Genel itibarı ile deyimler cümle içinde geçmekle birlikte cümle gibi kullanılan deyimlerde vardır)

Kısa anlatımla deyimler ile atasözleri arasındaki bazı benzer ve farklı özellikler bunlardır.

Deyimlere örnekler nelerdir?

Yazımızda daha kolay anlaşılması bakımından sık sık kullanmış olduğumuz bazı deyimlerden örnek vermekte fayda görmekteyiz.

Az buçuk

Azrail’le burun buruna gelmek

Dallanıp budaklanmak

Dara düşmek

Düşe yazmak

Haber uçurmak

Hakkından gelmek

Halden anlamak

Isıtıp ısıtıp önüne koymak

İç çekmek

Kayış atmak

Kepaze olmak

Makara olmak

Mala yatmak

Maskesi düşmek

Tabana kuvvet

Tabanları yağlamak

Tadında bırakmak

Yola düşmek

Yasal Uyarı: Sitemizde yer alan yazılarımızın tamamı “www.ozelliklerinedir.com” sitesine ait olup, izin almadan kopyalanıp yayınlanması yasaktır. Bu hususta gerekli yasal işleme başvurulabilir.